Berig verskaf deur Hein Willemse, Litnet
Oor “die taal wat miere daidelik is”
Ek moet beken dat ek my boeglam geskrik het toe ek vandag se program sien, en sien dat u wil hê dat ek moet praat onder die hofie “Die waarheid oor Afrikaans”.1 Die lidwoord “die” met al sy implikasies van “bepaaldheid”, van “vastigheid” en van “sekerheid” het my heeltemal onkant gevang, net soos die woord “waarheid”. Daar is waarskynlik niks so onvasvatbaar soos “waarheid” nie – dit is ’n woord en ’n begrip wat geleerdes op alle vastelande al vir eeue besighou. En die enigste sekerheid is die eindelose onsekerhede. Wat is waarheid en waarom is waarheid waarheid? Eens kon Thomas Aquinas in die 13de eeu die waarheid verbind met die aanname dat ons die teenwoordigheid van God in die natuur kan sien. Vir Immanuel Kant, vier eeue later, was dit voor die hand liggend dat alle kennis gekleur word deur menslike subjektiwiteit: ons bekyk ons wêreld deur ons eie filters en dat ons die volle omvang van dié waarheid eintlik nooit kan agterhaal nie.
Ek gaan my nie uitspreek oor die idee van waarheid as sodanig nie, maar my voordrag liewer toespits op ’n stelling van ds SJ du Toit teen die einde van die 19de eeu, en die begin van ’n diskoers wat deels die lotgevalle van Afrikaanssprekendes bepaal het. Vir meer as ’n eeu is hierdie stelling van Du Toit as die “waarheid oor Afrikaans” voorgehou, en het ’n formidabele intellektuele struktuur daaromheen ontstaan. Talle het daarvoor opgeoffer, talle is omrede daarvan ontken, en talle het in verset daarteen gesterf. Vandag vir die toekoms van Afrikaans het ons ’n nuwe, omvattender diskoers nodig. In die loop van die voordrag sal dit sin maak om die stemme van ons verlede te laat saampraat, daarom haal ek hulle soms breedvoerig aan.
Meesal leef ons in taal en beleef ons taal sonder om daaroor na te dink. Sommige van ons kan ’n hele lewe leef sonder om vir een enkele oomblik stil te staan en na te dink oor hierdie menslike vermoë tot spraak; dat ons ons gedagtes weer kan gee in stringe woorde en sinne, en verstaanbaar kan maak vir andere. Wat nog te sê van die aard van taal, die geskiedenis van taal, of die assosiasies en emosies wat taal opwek? Taal is soos water of soos lug. Dis eenvoudig daar – teenwoordig – en jy dink nie daaraan nie, tot die dag dat dit besoedel, ondrinkbaar, onbeskikbaar of verstikkend is.
Vir talle van ons wat Afrikaanssprekend is, was Afrikaans vir jare om ons soos water of soos lug – altyd aanwesig. Toe breek Junie 1976 aan. Dit is toe leerlinge in die strate van Soweto plakkate omhoog gehou en betoog het teen Afrikaans as ’n onderrigtaal, en talle in die dae en weke daarna beseer en gedood is. Plakkate soos “We don’t want Afrikaans”, “To hell with Afrikaans”, of vir my een van die mees veelseggende: “The black nation is not a place for impurities: Afrikaans stinks!” Dit was ’n dag van herkenning vir ons as Afrikaanssprekendes, ’n oomblik van openbaring. In Derridiaanse terme sou ons waarskynlik die moment kon tipeer as la rupture, “die breuk”, die gebeurtenis. Dit was die oomblik van die herkenning van die taligheid van taal, of meer presies: die “taal-heid” van Afrikaans. Die oomblik waarin nie net die aard van taal as sodanig ontbloot is nie, maar ook die assosiasies van Afrikaans, ons eie verbintenisse en selfs ons sin van verbondenheid.
Om meer te lees, klik hieronder:
